آگزیلاری یکی از اصطلاحات پزشکی پرکاربرد در حوزه سرطان‌شناسی و جراحی سینه است که اغلب در ارتباط با بررسی و برداشتن غدد لنفاوی ناحیه زیر بغل به کار می‌رود. این غدد نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن دارند و مانند یک ایستگاه بازرسی عمل می‌کنند که مایع لنف و سلول‌های احتمالی سرطانی را فیلتر می‌کنند. در بسیاری از موارد، زمانی که فردی به سرطان سینه مبتلا می‌شود، اولین جایی که امکان گسترش سرطان وجود دارد همین غدد هستند. به همین دلیل، تشریح یا برداشت این غدد به نام «جراحی آگزیلاری» شناخته می‌شود و بخش جدایی‌ناپذیر فرایند تشخیص و درمان سرطان سینه محسوب می‌گردد.
آگزیلاری به چه معناست؟
کلمه آگزیلاری (Axillary) در اصطلاح پزشکی به ناحیه زیر بغل اشاره دارد. این ناحیه شامل شبکه‌ای از رگ‌های لنفاوی و گروهی از غدد لنفاوی است که مسئول تخلیه لنف از دست‌ها، دیواره قفسه سینه و بخش‌هایی از سینه هستند. هنگامی که پزشکان از جراحی آگزیلاری صحبت می‌کنند، منظورشان برداشتن بخشی از غدد لنفاوی این ناحیه برای بررسی یا درمان سرطان سینه است.
به بیان ساده، آگزیلاری بیشتر با جراحی‌های مرتبط با سرطان سینه گره خورده است، زیرا غدد لنفاوی زیر بغل اولین نقطه‌ای هستند که سلول‌های سرطانی در صورت متاستاز، آن را درگیر می‌کند.
نقش غدد لنفاوی زیر بغل در بدن
غدد لنفاوی زیر بغل همچون یک سیستم دفاعی عمل می‌کنند. آن‌ها مایع لنف را که حاوی سلول‌های ایمنی است، از بخش‌های مختلف بدن دریافت کرده و می‌توانند عوامل بیماری‌زا یا سلول‌های غیرطبیعی را شناسایی و متوقف کنند. تعداد این غدد معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ عدد است که در گروه‌های مختلف در ناحیه زیر بغل پراکنده‌اند.
در بیماری سرطان سینه، زمانی که توده بدخیم شکل می‌گیرد، سلول‌های سرطانی می‌توانند وارد جریان لنف شوند. این سلول‌ها معمولاً ابتدا در همین غدد جمع می‌شوند. بنابراین بررسی وضعیت این غدد برای پزشک اهمیت زیادی دارد، چون مشخص می‌کند که آیا سرطان محدود به بافت سینه است یا به سایر نقاط بدن گسترش یافته است.
چرا جراحی آگزیلاری انجام می‌شود؟
هدف اصلی از جراحی آگزیلاری، تشخیص میزان درگیری غدد لنفاوی با سرطان است. این عمل معمولاً زمانی توصیه می‌شود که:
- پزشک تورم یا تغییر در غدد لنفاوی زیر بغل یا بالای ترقوه را لمس کند.
- تصویربرداری‌هایی مثل سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا PET اسکن نشانه‌هایی از درگیری غدد را نشان دهند.
- در نمونه‌برداری بیش از دو یا سه غده لنفاوی حاوی سلول‌های سرطانی شناسایی شوند.
- شیمی‌درمانی پیش از عمل موفق به از بین بردن سلول‌های سرطانی در غدد لنفاوی نشده باشد.
در بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان سینه، برداشت غدد لنفاوی زیر بغل هم‌زمان با جراحی سینه (مانند لامپکتومی یا ماستکتومی) انجام می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که مرحله بیماری دقیق‌تر مشخص گردد و برنامه درمانی مؤثرتری طراحی شود.
انواع جراحی آگزیلاری
جراحی آگزیلاری می‌تواند به دو شکل اصلی انجام شود:
بیوپسی غده لنفاوی
در این روش، تنها چند غده لنفاوی که احتمال بیشتری برای درگیری دارند، برداشته می‌شود. اگر این غدد عاری از سلول سرطانی باشند، نیازی به برداشت گسترده‌تر غدد نیست. این روش کم‌تهاجمی‌تر است و احتمال عوارض جانبی کمتر دارد.
تشریح کامل غدد لنفاوی زیر بغل
در این روش تعداد بیشتری از غدد لنفاوی زیر بغل خارج می‌شوند. این عمل زمانی انجام می‌شود که شواهدی از درگیری چند غده وجود داشته باشد. هرچند این روش دقیق‌تر است، اما خطر بروز مشکلاتی مثل لنف ادم در آن بیشتر است.
مراحل انجام جراحی آگزیلاری
این عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح برشی کوچک در ناحیه زیر بغل ایجاد کرده و غدد لنفاوی مشکوک را خارج می‌کند. پس از برداشت، غدد برای بررسی پاتولوژیک به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند. در پایان، لوله‌ای برای تخلیه ترشحات احتمالی در محل جراحی گذاشته می‌شود تا از تجمع مایعات جلوگیری شود.
معمولاً این عمل بخشی از یک جراحی بزرگ‌تر است اما در برخی شرایط خاص می‌تواند به‌طور مستقل نیز انجام گیرد.
مزایای جراحی آگزیلاری
مهم‌ترین فایده جراحی آگزیلاری این است که به پزشک کمک می‌کند میزان گسترش سرطان مشخص شود. وقتی بدانیم چند غده لنفاوی درگیر هستند، می‌توانیم مرحله بیماری را دقیق‌تر تعیین کنیم و درمان هدفمندتری طراحی کنیم. به عنوان مثال، اگر تعداد کمی غده درگیر باشد، شاید بیمار تنها به پرتودرمانی نیاز داشته باشد؛ اما اگر تعداد زیادی از غدد سرطانی باشند، شیمی‌درمانی یا درمان‌های ترکیبی نیز به برنامه اضافه خواهد شد.
مزایای دیگر این عمل شامل:
- جلوگیری از گسترش بیشتر سلول‌های سرطانی.
- امکان تصمیم‌گیری بهتر درباره لزوم پرتودرمانی موضعی.
- فراهم کردن اطلاعات دقیق برای مرحله‌بندی سرطان.
- کمک به انتخاب بهترین روش درمانی متناسب با شرایط فردی
عوارض احتمالی جراحی آگزیلاری
هرچند این عمل فواید زیادی دارد، اما ممکن است عوارضی هم به دنبال داشته باشد و علت درد زیربغل زنان شود. شایع‌ترین عوارض عبارتند از:
- لنف ادم
- سندرم شبکه زیر بغل
- عفونت و خونریزی
- آسیب عصبی
مراقبت‌ها و روند بهبودی
بیماران معمولاً پس از جراحی آگزیلاری بین چند روز تا یک هفته نیاز به استراحت دارند. وجود لوله تخلیه در محل عمل طبیعی است و باید طبق توصیه پزشک تخلیه و مراقبت شود.
توصیه‌های مهم در دوران بهبودی شامل:
- پرهیز از برداشتن اجسام سنگین با دست سمت جراحی.
- انجام حرکات سبک شانه برای جلوگیری از خشکی مفصل.
- توجه به علائم هشدار مثل تورم شدید، قرمزی یا تب.
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت بهبودی.
اگر لنف ادم بروز کند، پزشک ممکن است بیمار را به فیزیوتراپیست یا متخصص لنف‌ادم ارجاع دهد. استفاده از بانداژهای فشاری یا ماساژ تخصصی لنفاوی می‌تواند علائم را کنترل کند.
تفسیر نتایج جراحی آگزیلاری
نتایج بررسی غدد لنفاوی نقش کلیدی در مرحله‌بندی سرطان سینه دارند. بسته به تعداد غدد درگیر، مراحل به شکل زیر تعریف می‌شوند
- N1: درگیری یک تا سه غده لنفاوی زیر بغل یا غدد لنفاوی داخلی سینه.
- N2: درگیری چهار تا نه غده لنفاوی زیر بغل یا غدد داخلی سینه.
- N3: درگیری ده یا بیشتر غده لنفاوی یا گسترش به غدد لنفاوی بالای ترقوه.
این دسته‌بندی در درجه بندی سرطان سینه نشان می‌دهد که هرچه تعداد غدد درگیر بیشتر باشد، مرحله بیماری پیشرفته‌تر محسوب می‌شود. با این حال، تنها تعداد غدد ملاک تصمیم‌گیری نیست؛ اندازه تومور، محل دقیق آن و نوع گیرنده‌های هورمونی نیز در تعیین مسیر درمان اهمیت دارند.
آینده درمان پس از جراحی آگزیلاری
پس از مشخص شدن نتایج جراحی، تیم پزشکی تصمیم می‌گیرد که بیمار به چه درمان‌های تکمیلی نیاز دارد. این درمان‌ها ممکن است شامل:
- پرتودرمانی ناحیه سینه و زیر بغل.
- شیمی‌درمانی سیستمیک.
- هورمون‌درمانی در صورت وجود گیرنده‌های هورمونی.
- درمان‌های هدفمند در صورت مثبت بودن گیرنده HER2
به این ترتیب، جراحی آگزیلاری نه تنها برای تشخیص، بلکه برای طراحی نقشه درمانی بیمار اهمیت حیاتی دارد.
چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
پس از این عمل، اگر بیمار با نشانه‌های زیر روبه‌رو شد باید فوراً به پزشک مراجعه کند:
- تورم شدید و ناگهانی در بازو.
- خروج ترشحات غیرطبیعی یا بدبو از محل برش.
- تب و لرز.
- درد غیرقابل کنترل یا محدودیت شدید حرکتی در شانه.
چشم‌انداز بیماران پس از جراحی آگزیلاری
امروزه با پیشرفت روش‌های جراحی و تصویربرداری، نیاز به برداشتن گسترده غدد لنفاوی کمتر شده است. در بسیاری از بیماران، تنها بیوپسی غده نگهبان کافی است و این موضوع باعث کاهش بروز لنف‌ادم و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.
چشم‌انداز بیماران پس از جراحی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
- مرحله بیماری در زمان تشخیص.
- پاسخ به درمان‌های تکمیلی.
- وضعیت عمومی سلامت فرد.
اما به طور کلی، تشریح غدد لنفاوی زیر بغل به پزشکان این امکان را می‌دهد که درمان دقیق‌تر و مؤثرتری ارائه کنند و شانس بقا و بهبودی بیمار را افزایش دهند.
جمع‌بندی
آگزیلاری به ناحیه زیر بغل اشاره دارد و در پزشکی بیشتر در زمینه سرطان سینه و بررسی غدد لنفاوی این ناحیه به کار می‌رود. جراحی آگزیلاری با هدف تشخیص و کنترل گسترش سرطان انجام می‌شود و می‌تواند شامل بیوپسی غده نگهبان یا برداشت کامل غدد لنفاوی باشد. هرچند این عمل مزایای فراوانی دارد، اما ممکن است با عوارضی مانند لنف ادم یا آسیب عصبی همراه باشد. مراقبت‌های صحیح، پیگیری منظم و درمان‌های تکمیلی مناسب می‌توانند نتایج این جراحی را بهبود دهند و کیفیت زندگی بیماران را ارتقا بخشند.
