عوارض پرتودرمانی سینه چیست؟ کاربردهای آن به چه صورت است؟ پرتودرمانی یکی از روش‌های اصلی در درمان سرطان سینه است که با استفاده از اشعه‌های پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و به کاهش خطر بازگشت سرطان کمک می‌کند. این روش معمولاً پس از جراحی، مانند ماستکتومی یا لامپکتومی، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده استفاده می‌شود. همچنین، در مواردی که سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یافته باشد، پرتودرمانی می‌تواند برای کاهش علائم و کنترل بیماری به کار رود. با این حال، مانند هر روش درمانی دیگر، پرتودرمانی ممکن است عوارض جانبی کوتاه‌مدت و بلندمدتی به همراه داشته باشد که آگاهی از آنها برای بیماران و همراهان آنها بسیار مهم است. در این مقاله، به بررسی کاربردهای پرتودرمانی در درمان سرطان سینه و همچنین عوارض احتمالی آن می‌پردازیم.
منظور از پرتودرمانی برای سرطان سینه چیست؟
رادیوتراپی سرطان سینه به استفاده از اشعه برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی در ناحیه سینه اشاره دارد. این روش معمولاً پس از جراحی برداشتن تومور (مانند ماستکتومی یا لامپکتومی) انجام می‌شود تا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده از بین بروند و خطر بازگشت سرطان کاهش یابد. در مواردی که بیماران تحت بازسازی سینه با پروتز قرار می‌گیرند، پرتودرمانی ممکن است بر بافت‌های اطراف پروتز تأثیر بگذارد و باعث تغییراتی در ظاهر یا بافت پروتز شود. انکولوژیست‌های پرتودرمانی این فرآیند را مدیریت می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که درمان به طور مؤثر انجام می‌شود و عوارض جانبی به حداقل می‌رسد. در بیماران مبتلا به سرطان سینه متاستاتیک، پرتودرمانی همچنین می‌تواند برای کاهش علائم سرطان در سینه یا سایر نقاط بدن استفاده شود.
انواع پرتودرمانی سرطان سینه
در ادامه به انواع مختلف پرتودرمانی سرطان سینه و ویژگی‌های هر کدام پرداخته می‌شود.
پرتودرمانی خارجی (EBRT)
در این روش، از دستگاهی برای ارسال پرتوهای پرانرژی به ناحیه سینه استفاده می‌شود. این درمان معمولاً پنج روز در هفته و به مدت یک تا شش هفته انجام می‌گیرد. این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا پرتو را به دقت تنظیم کنند و بافت‌های سالم اطراف را کمتر تحت تأثیر قرار دهند.
براکی‌تراپی
براکی‌تراپی نوعی پرتودرمانی داخلی است که در آن یک دانه رادیواکتیو کوچک به‌طور موقت در محل تومور قرار می‌گیرد. این دانه برای چند دقیقه تشعشع می‌کند و سپس خارج می‌شود. این روش معمولاً به‌صورت دو بار در روز و به مدت پنج روز انجام می‌شود. براکی‌تراپی به‌طور مستقیم ناحیه تومور را هدف قرار می‌دهد و تأثیر کمتری بر بافت‌های سالم اطراف دارد، که آن را به یک گزینه مؤثر برای برخی بیماران تبدیل می‌کند.
پرتودرمانی حین عمل (IORT)
این روش در حین جراحی و پس از برداشتن تومور انجام می‌شود. جراح دوز بالایی از پرتو را مستقیماً به ناحیه تومور در معرض تابش قرار می‌دهد. IORT به‌طور همزمان با جراحی انجام می‌شود و نیاز به جلسات پرتودرمانی بعدی را کاهش می‌دهد. این روش به‌ویژه برای بیمارانی مناسب است که ممکن است نتوانند دوره‌های طولانی‌مدت پرتودرمانی را تحمل کنند.
هر یک از این روش‌ها بسته به شرایط بیمار و نوع سرطان سینه می‌توانند به‌طور جداگانه یا ترکیبی استفاده شوند تا بهترین نتایج درمانی حاصل شود.
پرتودرمانی سرطان سینه چگونه انجام می شود؟
معمولا برای پرتوردرمانی سرطان سینه باید مسیر زیر را طی کنید:
- قرارگیری در اتاق درمان: شما به روی محل درمان قرار می‌گیرید. بیشتر افراد به پشت می‌خوابند، اما گاهی ممکن است به شکم بخوابید. نحوه قرارگیری به نوع درمان بستگی دارد. بازوی خود را در سمت سینه‌ای که قرار است پرتوردرمانی انجام شود، در زیر سر خود قرار می دهید.
- ثابت شدن بدن: در این مرحله، شما به دستگاه بی‌حرکتی متصل می‌شوید تا در طول درمان ثابت بمانید. در برخی موارد، پزشک از وسایل دیگر برای افزایش تابش اشعه به پوست استفاده می‌کند.
- تنظیم دستگاه: متخصص دستگاه را تنظیم می‌کند تا اشعه به منطقه مورد نظر تابیده شود. پس از روشن شدن دستگاه، صدای آن را می‌شنوید، اما اشعه‌ها نامرئی هستند و شما هیچ حسی از آنها نخواهید داشت.
- پایان درمان: پس از اتمام درمان، تیم پزشکی به شما کمک می‌کند تا از میز درمان خارج شوید و به حالت عادی بازگردید.
آیا همه افراد مبتلا به سرطان سینه پرتودرمانی می شوند؟
خیر، همه افراد مبتلا به سرطان سینه نیاز به پرتودرمانی ندارند. تجویز این روش به عوامل مختلفی مانند نوع سرطان، مرحله بیماری، نوع جراحی انجام‌شده، وضعیت غدد لنفاوی، و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. پرتودرمانی معمولاً پس از جراحی حفظ پستان یا در موارد خاص پس از ماستکتومی توصیه می‌شود، به‌ویژه زمانی که خطر عود سرطان بالا باشد. در برخی موارد مانند سرطان‌های گیرنده هورمونی مثبت، اگر با جراحی و هورمون‌درمانی به خوبی کنترل شوند، ممکن است نیازی به پرتودرمانی نباشد. همچنین برخی افراد به دلیل شرایط خاص جسمانی یا سابقه پرتودرمانی در همان ناحیه، گزینه مناسبی برای این روش نیستند.
خطرات و عوارض پرتودرمانی سرطان سینه چیست؟
مانند هر روش درمانی دیگر، پرتودرمانی ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد. این عوارض می‌توانند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشند و بسته به شرایط هر فرد متفاوت هستند. در ادامه به برخی از عوارض شایع پرتودرمانی سرطان سینه و توضیحات مربوط به هر کدام پرداخته می‌شود.
عوارض جانبی کوتاه‌مدت
مواردی که در ادامه ذکر می‌شود، شامل عوارض کوتاه مدت استفاده از این درمان است:
خستگی
اکثر افراد در طول دوره پرتودرمانی احساس خستگی خفیف تا متوسط می‌کنند. این خستگی معمولاً با پیشرفت درمان افزایش می‌یابد و ممکن است چند هفته پس از پایان درمان از بین برود. استراحت کافی و فعالیت‌های سبک می‌توانند به مدیریت این عارضه کمک کنند.
تحریک پوست
پوست ناحیه تحت درمان ممکن است خشک، قرمز و پوسته‌پوسته شود. در برخی موارد، پوست ممکن است تاول بزند یا دچار پوسته‌ریزی مرطوب شود، به‌ویژه در چین‌های زیر سینه یا بین سینه و بازو. استفاده از کرم‌های توصیه‌شده توسط پزشک و پوشیدن لباس‌های نرم می‌تواند به کاهش ناراحتی کمک کند.
تغییر رنگ پوست
پرتودرمانی ممکن است باعث تغییر رنگ پوست در ناحیه تحت درمان شود. افراد با پوست روشن ممکن است پوستی شبیه آفتاب‌سوختگی داشته باشند، در حالی که افراد با پوست تیره ممکن است متوجه تیره‌تر شدن پوست خود شوند. این تغییرات معمولاً موقت هستند.
درد سینه
برخی افراد تیر کشیدن در ناحیه سینه را تجربه می‌کنند. این درد ممکن است به‌صورت متناوب باشد و معمولاً پس از اتمام درمان کاهش می‌یابد. استفاده از مسکن‌های تجویزی می‌تواند به تسکین درد کمک کند.
عوارض جانبی بلندمدت
مواردی که در ادامه دکر می‌کنیم، ممکن است برای کسانی که از پرتودرمانی سرطان سینه استفاده می‌کنند، ایجاد شود:
گشاد شدن مویرگ‌ها
این عارضه به‌صورت رگ‌های کوچک و قرمز روی پوست ظاهر می‌شود و معمولاً نگران‌کننده نیست. این تغییرات پوستی ممکن است به‌مرور زمان بهبود یابند.
تغییر اندازه سینه
پس از پرتودرمانی، ممکن است سینه تحت درمان بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از سینه دیگر شود. این تغییرات می‌توانند دائمی باشند و گاهی نیاز به جراحی ترمیمی دارند.
لنف ادم
پرتودرمانی در ناحیه غدد لنفاوی ممکن است باعث تورم بازو در سمت تحت درمان شود. این عارضه به‌نام لنف ادم شناخته می‌شود و می‌تواند با تمرینات ورزشی و ماساژ تحت نظر پزشک مدیریت شود.
خستگی مداوم
برخی افراد حتی هفته‌ها یا ماه‌ها پس از اتمام درمان، احساس خستگی مداوم دارند. این خستگی ممکن است به‌تدریج بهبود یابد، اما در برخی موارد نیاز به حمایت بیشتر دارد.
برخلاف شیمی‌درمانی، پرتودرمانی معمولاً باعث ریزش موهای سر نمی‌شود، اما ممکن است موهای زیر بغل در ناحیه تحت درمان ریزش کنند. در صورت بروز هر یک از این عوارض، مشورت با متخصص می‌تواند به مدیریت بهتر آنها کمک کند.
عوارض پرتو درمانی تا کی ادامه دارد؟
عوارض پرتودرمانی سینه ممکن است در طول درمان یا بلافاصله پس از آن بروز پیدا کنند و معمولاً طی چند هفته پس از پایان درمان کاهش یافته یا به‌طور کامل برطرف می‌شوند. شدت و نوع این عوارض بسته به ناحیه درمان، دوز تابش و شرایط بدنی فرد متفاوت است. در بسیاری از موارد، پزشکان با توصیه قدامات لازم می‌توانند این عوارض را در طول درمان کنترل کنند تا روند درمان با کمترین اختلال ادامه یابد.
با این حال، برخی از عوارض ممکن است با تاخیر ظاهر شوند که به آنها عوارض دیررس گفته می‌شود. این عوارض می‌توانند ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از اتمام پرتودرمانی خود را نشان دهند و شامل مشکلات قلبی، ریوی یا در موارد نادر، بروز سرطان جدید در ناحیه تابش‌یافته هستند. برای پیشگیری یا تشخیص زودهنگام این عوارض، پیگیری منظم با پزشک معالج بسیار ضروری است.
درصد موفقیت پرتو درمانی سرطان سینه چقدر است؟
درصد موفقیت پرتودرمانی در سرطان سینه، به ویژه در کاهش احتمال بازگشت موضعی بیماری، بسیار چشمگیر است. بر اساس مطالعات انجام‌شده، در بیمارانی که پرتودرمانی دریافت کرده‌اند، نرخ عود موضعی سرطان در همان سینه طی ۱۰ سال فقط حدود ۰.۹٪ بوده است. این در حالی است که در بیمارانی که پرتودرمانی انجام نداده‌اند، این عدد به ۹.۵٪ می‌رسد. این تفاوت قابل توجه نشان می‌دهد که پرتودرمانی نقش مهمی در کاهش خطر بازگشت سرطان در محل اولیه دارد.
با این حال، پرتودرمانی تأثیر مستقیم بر جلوگیری از متاستاز ندارد. آمارها نشان می‌دهد که میزان متاستاز در گروه بدون پرتودرمانی حدود ۱.۶٪ و در گروهی که پرتودرمانی انجام داده‌اند، ۳٪ بوده است؛ زیرا پرتودرمانی فقط بر ناحیه تحت درمان تأثیر می‌گذارد و روی سلول‌های سرطانی پخش‌شده در بدن تأثیری ندارد.
هزینه پرتودرمانی سرطان سینه
هزینه پرتودرمانی سرطان سینه به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی‌توان رقم دقیقی برای آن اعلام کرد. عواملی مانند نوع و تعداد جلسات پرتودرمانی، مرحله بیماری، نوع دستگاه پرتودرمانی مورد استفاده، موقعیت جغرافیایی مرکز درمانی، و اینکه درمان در بیمارستان دولتی، خصوصی یا مراکز خیریه انجام شود، همگی در تعیین هزینه مؤثر هستند. همچنین وجود بیمه درمانی و پوشش آن برای خدمات پرتودرمانی نیز نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها دارد.
پرتو درمانی چه زمانی انجام می‌شود؟
پرتودرمانی سرطان سینه در مراحل مختلف درمان و با اهداف گوناگون انجام می‌شود. انتخاب زمان مناسب برای شروع پرتودرمانی به شرایط فردی بیمار، مرحله سرطان، و تصمیم تیم پزشکی بستگی دارد. این روش ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند جراحی یا شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
زمان‌های معمول برای انجام پرتودرمانی سرطان سینه عبارت‌اند از:
- به عنوان درمان اصلی در مواردی که امکان جراحی وجود ندارد.
- قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور
- بعد از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده
- همزمان با سایر درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی برای افزایش اثربخشی
- برای کاهش علائم سرطان پیشرفته و بهبود کیفیت زندگی (درمان تسکینی).
اقدامات قبل از پرتودرمانی سرطان سینه
پیش از شروع پرتودرمانی سرطان سینه، مجموعه‌ای از بررسی‌ها و آماده‌سازی‌ها لازم است تا درمان با دقت بالا و کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف انجام شود. این مرحله نه‌تنها برای برنامه‌ریزی دقیق مسیر درمان اهمیت دارد، بلکه به بیمار کمک می‌کند تا با شرایط و مراحل پرتودرمانی آشنا شود و در طول جلسات، آرامش و همکاری بیشتری داشته باشد. مراقبت‌ها و مراحل آماده‌سازی قبل از پرتودرمانی سرطان سینه شامل موارد زیر است:
- مشاوره با متخصص پرتودرمانی: در اولین مرحله، بیمار با متخصصی که در درمان سرطان با پرتو تخصص دارد، ملاقات می‌کند تا درباره مناسب بودن این روش تصمیم‌گیری شود.
- علامت‌گذاری محل درمان: ناحیه‌ای که قرار است پرتودرمانی شود، به‌صورت دقیق با ماژیک یا خالکوبی‌های کوچک دائمی مشخص می‌شود تا در جلسات متعدد، دقت درمان حفظ شود.
- اسکن‌های برنامه‌ریزی: تصویربرداری با سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی در حالت درمان انجام می‌شود تا موقعیت دقیق تومور مشخص گردد و تیم درمان بتواند مسیر دقیق تابش را تعیین کند.
- تعیین دوز پرتودرمانی: بر اساس نوع و مرحله سرطان، وضعیت سلامت بیمار و اهداف درمان، دوز مناسب پرتودرمانی توسط تیم درمانی تنظیم می‌شود تا اثربخشی بالا و آسیب به بافت‌های سالم به حداقل برسد.
در نهایت بدانید
در پایان، پرتودرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای کنترل و کاهش خطر عود سرطان سینه است که معمولاً در کنار جراحی و سایر درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی یا هورمون‌درمانی به کار می‌رود. اگرچه این روش ممکن است با برخی عوارض همراه باشد، اما با برنامه‌ریزی دقیق و مراقبت‌های تخصصی، می‌توان این عوارض را به حداقل رساند و نتایج مطلوبی به دست آورد. تصمیم‌گیری در مورد انجام پرتودرمانی باید بر پایه شرایط فردی بیمار، نوع سرطان و نظر تیم پزشکی باشد. آگاهی، مشاوره صحیح و همراهی با تیم درمانی، کلید عبور مطمئن از مسیر درمان و بازگشت به سلامت کامل است.
